ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

بررسی فرآیند فردیت بر مبنای نقد کهن الگویی یونگ در اشعار منوچهر آتشی

صفحه (305 - 322)
آیت شوکتی (نویسنده مسئول)، مهین امیدیان
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1403

چکیده

زمینه و هدف پژوهش: نقد کهن الگویی (اسطوره ای) یکی از رویکردهای اصلی در نقد ادبی معاصر و مطالعه ای میان‌رشته ای است که اثر ادبی و بنمایه های موجود در آن را به پیش نمونه یا همان ژرف‌ساخت کهن الگویی آن تأویل مینماید. این شیوه بصورت رسمی نخستین بار در یافته های روانشناس معاصر کارل گوستاو یونگ در خصوص ناخودآگاه جمعی و کهن الگوها مطرح شد.یکی از این کهن الگوها، فرایند فردیت است که در آن در جریان رشد و تعالی روحی، مرکز شخصیت از بخش خود آگاه به قسمتی در ناخودآگاه منتقل میشود و بدنبال آن شخصیت به تعادل و پایداری و یکپارچگی روحی دست می‌یابد.در این مقاله با تاکید بر نظریه کهن الگویی یونگ، به بررسی فرایند فردیت در اشعار منوچهر آتشی خوااهیم پرداخت.

روش پژوهش:روش پژوهش در این جستار توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای شیوه سندکاوی و مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از نقد کهن الگوی یونگ با تکیه بر فرآیند فردیت است. جامعه آماری پژوهش اشعار منوچهر آتشی میباشد.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش نشان میدهد که مسیر خویشتن‌یابی یا فرایند فردیت بعنوان یک نیاز روحی در زوایای ناخودآگاه شعر آتشی از سایه تا رسیدن به خود، قابل تأمل و بررسی و مطابق با کهن الگوی فردیت یونگ است.

نتایج پژوهش: دستاورد پژوهش نشان میدهد که کهن الگوهای سایه، آنیما، پیر دانا تا استحاله و یگانگی با جهان هستی در مراحل مختلف خویشتن‌یابی در شعر آتشی قابل ملاحظه است. شاعر با گذار از لایه های درونی خویش سیر رشد روحی، روانی و فردیت را سپری نموده تا به خویشتن خویش و فردیت دست یابد.

کلمات کلیدی
یونگ , کهن الگو , فرایند فردیت , منوچهر آتشی , خویشتن

• امیدیان. مهین و طلوعی آذر. عبدالله (1402). تأملی بر فرایند فردیت در اشعار شفیعی کدکنی. متن پژوهی ادبی. دوره 27. صص 35 ـ 72.
• آتشی. منوچهر (1388). مجموعه اشعار. چاپ دوم. تهران: نگاه.
• دستغیب. عبدالعلی (1385). بنیادها و رویکردهای نقد ادبی. شیراز: انتشارات نوید شیراز، صص 29-147.
• شاملو. سعید (1384). مکتبها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت. چاپ هشتم. تهران: رشد، ص 59.
• شایان مهر. کبری و دیگران (1403). تحلیل و بررسی آیین تشرف از اسطوره تا عرفان با تکیه بر نظر میرچا لیاده (موردکاوی: مثنویهای عطار و مثنوی مولانا). نشریه علمی سبک شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی (بهار ادب سابق) سال هفدهم. شماره دهم. شماره پی در پی 104. صص 293 ـ 321.
• شمیسا. سیروس (1385). نقد ادبی. چاپ دوم. تهران: انتشارات میترا، ص 265.
• شولتز. دوان پی و شولتز. سیدنی آلن. ترجمه: علی اکبر سیف و همکاران. چاپ بیست و نهم. تهران: دوران، ص 302.
• فدایی. فربد (1381). یونگ و روانشناسی تحلیلی او. تهران: دانژه، ص 36.
• قائمی فرزاد (1389). پیشینه و بنیادهای رویکرد نقد اسطوره ای و زمینه به شیوه کاربرد آن در خوانش متون ادبی. نقد ادبی. سال 3. شماره 11 و 12. صص 33 ـ 56.
• ________ (1388). نقد اسطوره ای و کاربرد آن در تحلیل شاهنامه فردوسی. رساله دکتری. راهنما: محمد جعفر یاحقی. مشهد دانشکده ادبیات علوم انسانی، صص 28-14.
• کمپبل. جوزف (1392). قهرمان هزار چهره. ترجمه: شادی خسروپناه. چاپ پنجم. مشهد گل آفتاب، ص 86.
• گورین. ویلفرد و همکاران (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه: زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات، صص 19 ـ 28.
• منزوی. ندا و سیف. عبدالرضا (1402). آزمون تشرف کودک ـ قهرمان رها شده - طرد شده نمودی از بازگشت و رجعت به کهن الگوی مادر ازلی یا مادر ـ زمین (مورد کاوی: کودکان رها شده -طرد شده در شاهنامه فردوسی) نشریه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب سابق) سال هفدهم. شماره دهم. پی در پی 96. صص 165 ـ 184.
• مورنو آنتونیو (1384). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه: داریوش مهرجویی. چاپ سوم. تهران: مرکز، صص6 ـ 51 ـ 73 ـ 143.
• یانس . ندا و رحیمی زنگنه. ابراهیم (1402). واکاوی تنشهای موجود در فضای تأثیرگذار بر اشعار منوچهر آتشی بر اساس نظریه اضطراب بنیادین (اساسی) کارن هورنای. نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) دوره 16. پیاپی 18. صص 257 ـ 274.
• یاوری. حورا (1387). روانکاوی و ادبیات (دو متن. دو انسان. دو جهان: از بهرام گور تا راوی بوف کور). تهران: سخن، ص110.
• یونگ. کارل گوستاو (1378). خاطرات، رویاها، اندیشه ها ترجمه: پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی، صص 409 ـ 412.
• _____________ (1382). انسان امروزی در جستجوی روح خود. ترجمه فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر، ص 51.
• _____________ (1390). چهارصورت مثالی. ترجمه: پروین فرامرزی. چاپ سوم. مشهد: به نشر، صص 148 ـ 256.
• _____________ (1403). انسان و سمبلهایش. ترجمه: محمود سلطانیه. چاپ نوزدهم. تهران جامی(مصدق)، صص 198 ـ 245 ـ 298.